“ปันจักสีลัต” คือ ศิลปะพื้นบ้านที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมายาวนานในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ท่วงท่าประกอบไปด้วยลีลาที่มีทั้งความเข้มแข็ง และอ่อนช้อยงดงาม ปัจจุบันปันจักสีลัตเป็นกีฬาที่คนรู้จักกันทั่วไป และเป็นกีฬาประจำชาติของประเทศอินโดนีเซีย แต่น้อยคนจะรู้ว่าในอดีตนั้นสีลัตเป็นทั้งศิลปะการต่อสู้ เป็นภูมิปัญญาศิลปะการร่ายรำเพื่อบำบัดรักษาความเจ็บป่วย เป็นกีฬาพื้นบ้านของคนรุ่นปู่ย่าตายายเหมือนกับคนไทยเล่นมวยไทย และเป็นศิลปะการร่ายรำที่ใช้ในการแสดงต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองอีกด้วย ความเป็นมาอันยาวนานของปันจักสีลัต       ปันจัก หมายถึง การป้องกันตนเอง สีลัต หมายถึงศิลปะ ความหมายเมื่อสองคำนี้มารวมกันคือ ศิลปะแห่งการป้องกันตนเอง เดิมทีเป็นศิลปะการต่อสู้ของคนเชื้อสายมลายูในภาคพื้นเอเชียอาคเนย์ ได้แก่ คนในพื้นถิ่นอินโดนีเซีย บรูไน ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ มาเลเซีย และคนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ของประเทศไทย ได้แก่พื้นที่จังหวัด ยะลา ปัตตานี นราธิวาส สตูล และพื้นที่บางส่วนของจังหวัดสงขลา มีชื่อเรียกในท้องถิ่นนี้ว่า สีละ ดีกา หรือบือดีกา เป็นการต่อสู้โดยใช้มือเปล่า เท้าเปล่า เน้นให้เห็นลีลาการเคลื่อนไหวที่สวยงาม โดยท่วงท่าร่ายรำมีที่มาจากตำนานช่อดอกบองอในกระแสน้ำวน ที่มีเรื่องเล่าอยู่ว่า มีชายคนหนึ่ง อยู่ใต้ร่มไม้บองอ มองเห็นดอกบองอตกลงในลำธาร และหมุนไปตามสายน้ำ เกิดเป็นแนวคิดในการสร้างท่วงท่าร่ายรำ และการเคลื่อนไหวของมือที่มีทั้งความงดงามอ่อนโยน และเข้มแข็งแข็งแกร่ง พัฒนาเป็นการต่อสู้ที่ใช้อวัยวะทุกส่วนของร่างกาย ทั้งหมัด เข่า เท้าศอก เป็นอาวุธในการต่อสู้

      ต่อมามีการพัฒนาสีลัตเป็นการแสดงร่ายรำ มีการแต่งกาย อุปกรณ์ และดนตรีประกอบที่มีอัตลักษณ์เฉพาะ เครื่องแต่งกายของนักแสดงปันจักสีลัตจะประกอบไปด้วย เสื้อแขนยาว และกางเกงขายาวสีดำ ผ้าโสร่ง สายคาดเอว และผ้าโพกหัว โดยเครื่องแต่งกายที่เป็นเอกลักษณ์ ของแต่ละที่จะประกอบไปด้วย ผ้าโพกหัว ผ้าโสร่ง และสายคาดเอว ซึ่งสามสิ่งนี้จะเป็นผ้าที่มีสี และลวดลายเดียวกัน เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงปันจักสีลัต ประกอบด้วย ปี่ซูนา กลองตัวใหญ่ กลองตัวเล็ก และฆ้อง ปันจักสีลัตใช้แสดงในงานรื่นเริง และงานพิธีต่างๆ เช่น งานฮารีรายอ พิธีเข้าสุหนัต การแต่งงาน งานประเพณีแห่นก งานประจำปีหลังฤดูเก็บเกี่ยว งานอนุรักษ์เผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน งานเฉลิมฉลองพิธีการต่างๆ งานต้อนรับแขกบ้าน แขกเมือง และแสดงเพื่อความสนุกสนานเพื่อผ่อนคลายความ ตึงเครียดจากการทำงาน และมารวมกลุ่มในการสร้างความสนุก จากศิลปะพื้นบ้านสู่กีฬาสากล

      ปันจักสีลัตในปัจจุบันยังคงเป็นกิจกรรมการละเล่นในวิถีชีวิต และงานประเพณีที่สังคมชุมชนจังหวัดชายแดนภาคใต้รู้จักคุ้นเคยกันดี และเป็นกีฬาที่ถูกบรรจุไว้ในการแข่งขันกีฬาระดับอาเซียนอย่างกีฬาซีเกมส์ การแข่งขันปันจักสีลัตบนเวทีสากลนั้นแบ่งออกเป็น 2 ประเภทด้วยกันได้แก่ การแข่งขันประเภทการต่อสู้ และประเภทปันจักลีลา ในการแข่งขันกีฬาซีเกมส์ มีเยาวชนจากพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้เข้าร่วมแข่งขันกีฬาประเภทนี้ และสามารถนำชื่อเสียงกลับมาให้แผ่นดินไทยได้อย่างน่าภูมิใจ ปันจักสีลัต จึงเป็นกีฬาพื้นบ้านที่สร้างความภาคภูมิใจให้กับพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ แหล่งผลิตเยาวชน และนักกีฬาที่ดีนั้น ย่อมได้แก่บ้าน และโรงเรียน ในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ สถานศึกษาระดับมัธยมหลายโรงเรียนได้นำปันจักสีลัตมาเป็นกิจกรรมให้กับเยาวชนในพื้นที่ ซึ่งเป็นกิจกรรมที่สอดคล้องกับบริบททางสังคมวัฒนธรรมของท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี เป็นการสืบสานศิลปะท้องถิ่นมลายูให้คงอยู่ หนึ่งในสถานศึกษาเหล่านั้นได้แก่โรงเรียนเทศบาล 1 บ้านจะบังดีกอ อ.เมือง จ.ปัตตานี เป็นแหล่งผลิตนักกีฬาเยาวชนทีมชาติปันจักสีลัตที่ประสบความสำเร็จในระดับภูมิภาคอาเซียนมาแล้วหลายต่อหลายรุ่น โรงเรียนแห่งนี้ได้ให้ความสำคัญในการส่งเสริมกีฬาปันจักสีลัติเป็นอย่างมาก  เนื่องจากกีฬาปันจักสีลัตเป็นกีฬาที่เยาวชนในพื้นที่มีความคุ้นเคยเป็นอย่างดี ทำให้เด็กๆ มีความสนใจเข้ามาเรียนรู้กีฬาชนิดนี้ในโรงเรียนเทศบาล 1 บ้านจะบังดีกอ ได้มีการบรรจุกีฬาปันจักสีลัตเป็นวิชาพื้นฐานในหลักสูตร และเปิดเป็นชมรมปันจักสีลัต ให้เด็กๆ ที่มีความสนใจเข้ามาฝึกซ้อมและศึกษาด้านกติกาการแข่งขัน มีอาจารย์ผู้ฝึกสอนและรุ่นพี่ซึ่งเป็นอดีตนักกีฬาทีมชาติปันจักสีลัตมาดูแล จนเกิดเป็นนักกีฬาเยาวชน ก้าวสู่การเข้าร่วมแข่งระดับชาติและนานาชาติจนคว้าเหรียญซีเกมส์กลับมาให้ประเทศไทยได้หลายต่อหลายรุ่น และรุ่นพี่นักกีฬาทีมชาติยังกลับมา ช่วยฝึกสอนรุ่นน้องๆ รวมทั้งนำเงินรางวัลที่ได้จากการแข่งขันมามอบให้เป็นทุนการศึกษาให้กับรุ่นน้องอีกด้วย น้องๆ ได้เห็นภาพรุ่นพี่รับเหรียญรางวัลในระดับชาติช่วยสร้างแรงบันดาลใจให้กับพวกเขาได้เป็นอย่างดี กุญแจสู่สันติสุข

      อย่างไรก็ตาม สิ่งที่เป็นคุณค่าพื้นฐานจากการที่เยาวชนที่เล่นกีฬาปันจักสีลัตจะได้รับไม่ว่าจะไปสู่การแข่งขันระดับภูมิภาคหรือระดับชาติหรือไม่ก็ตามนั้น คือ พลังจากการได้ออกกำลังกาย ประโยชน์ด้านสุขภาพ ห่างไกลยาเสพติด เรียนรู้เรื่องวินัยทั้งในด้านการฝึกซ้อม และการเรียนที่ต้องเรียนให้ดีควบคู่ไปกับการเล่นกีฬา       สิ่งที่เป็นคุณค่าสำคัญยิ่งคือการเรียนรู้การอยู่ร่วมกันเป็นทีม ไม่ว่าจะเป็นเยาวชนไทยพุทธหรือมุสลิม เกิดความเข้าใจซึ่งกัน และกันในความต่างทางวิถีชีวิต และศาสนา ห่างไกลเส้นทางของการหลงผิด และนอกจากสิ่งที่ได้รับกับตัวเองแล้วเยาวชนปันจักสีลัตรุ่นสู่รุ่นยังได้เรียนรู้ถึงการมอบโอกาสที่ตนเองเคยได้รับให้กับรุ่นน้องต่อไป การที่รุ่นพี่เยาวชนทีมชาติได้มาแบ่งปันความรู้ และสร้างแรงบันดาลใจให้กับรุ่นน้อง สิ่งเหล่านี้แม้จะเป็นจุดเล็กๆ ของสังคม แต่เป็นสิ่งยิ่งใหญ่ที่มีกีฬาปันจักสีลัตเป็นตัวเชื่อม เป็นอีกหนึ่งกุญแจไปสู่การสร้างสันติสุขให้เกิดขึ้นในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้