“อาแซกะลูโก” คือคำเรียกภาษามลายูของผลส้มแขก ส่วนคนปัตตานีเรียกว่า ส้มพะงูน ส้มแขกเป็นที่รู้จักแพร่หลายในการเป็นตัวช่วยในการลดน้ำหนัก เพราะผลส้มแขกมีสรรพคุณช่วยลดไขมันในลำไส้ เป็นยาระบาย ถ้ากินมาก เป็นยาถ่าย ช่วยฟอกโลหิต แก้เสมหะ นํ้าส้มแขกบำรุงร่างกาย ลดคอเลสเตอรอล ลักษณะของผลสมแขก มีลูกกลมใหญ่มีร่องแฉกรอบผล ผลดิบมีสีเขียว เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีส้ม พบมากในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ด้วยรสจี๊ดจ๊าดจึงเป็นวัตถุดิบเพิ่มรสเปรี้ยวในอาหารพื้นบ้านหลายชนิด เมื่อเหลือกินก็ไปหั่นเป็นชิ้นบางๆ ตากแดดให้แห้ง แล้วเก็บไว้ปรุงรส

เหลือทิ้งกลายเป็นมูลค่า

      ที่บ้านทรายขาว ต.ทรายขาว อ.โคกโพธิ์ จ.ปัตตานี ชุมชนที่พี่น้องไทยพุทธและมุสลิมอาศัยอยู่ร่วมกันมายาวนาน แม้จะอยู่บนพื้นที่ที่คนอื่นเชื่อว่าสุ่มเสี่ยง เพราะเป็นตำบลหนึ่งในอำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี ทว่าชาวบ้านต่างศาสนากลับอยู่ร่วมกันฉันญาติมิตร ไปมาหาสู่กันอย่างปราศจากพรมแดนความเชื่อ สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติของที่นี่ มีต้นส้มแขกอยู่ตามธรรมชาติมากมาย ผลผลิตที่มีมากขนาดที่ว่าล้นจนกินกันไม่ทัน จึงมีการแปรรูปส้มแขกเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ขายเป็นรายได้เสริมอาชีพนอกเหนือจากการทำสวนยาง ทำนา และรับจ้างกรีดยาง และสามารถลดรายจ่ายของครอบครัว โดยนำวัตถุดิบที่เหลือจากแปรรูปส้มแขกทำหมักชีวภาพ และน้ำยาล้างจานใช้ในครัวเรือน โดยมีนางนลพรรณ พรหมสุข ประธานกลุ่มวิสาหกิจ เป็นผู้นำในการริเริ่มก่อตั้งกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านทรายขาว หมู่ 3 บ้านทรายขาว ต.ทรายขาว อ.โคกโพธิ์ จ.ปัตตานี ขึ้นตั้งแต่ปี 2546

คลัสเตอร์ส้มแขกสันกาลาคีรี

      จากสมาชิก 45 คน เติบโตขยายเป็นเครือข่าย เครือข่ายคลัสเตอร์ส้มแขกสันกาลาคีรี ในพื้นที่จังหวัดชายแดน ภาคใต้ 3 จังหวัด ประกอบด้วย จังหวัดปัตตานี ยะลา และจังหวัดนราธิวาส เพื่อการช่วยเหลือเกื้อกูลทุกๆ ด้าน ตั้งแต่การจัดการวัตถุดิบ การผลิตและการตลาด การพัฒนาผลิตภัณฑ์ และมีการจัดทำแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร ให้เยี่ยมชมสวนผลไม้ส้มแขก กระบวนการผลิตส้มแขก แปรรูปกล้วย การกวนทุเรียน และผลงานของกลุ่มเครือข่าย โดยมีกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านทรายขาว เป็นแหล่งเรียนรู้และศึกษาดูงาน ให้เกษตรกรและผู้สนใจ มีสมาชิกเป็นวิทยากรถ่ายทอดความรู้จากการดำเนินงาน

      ปัจจุบันกลุ่มมีทั้งผลิตภัณฑ์ดั้งเดิมและผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ จากส้มแขก ได้แก่ ส้มแขกแช่อิ่มแห้ง ส้มแขกกวน ส้มแขกหยี ส้มแขกอบน้ำผึ้ง น้ำส้มแขก น้ำพริกเผาส้มแขก ส้มแขกอบแห้งใช้ชงเป็นชา และสำหรับปรุงอาหาร ฯลฯ โดยผลิตภัณฑ์แต่ละชนิดจะให้รสชาติหลักคือหวานอมเปรี้ยวและสัมผัสในการรับประทานแตกต่างกันไป ส้มแขกแช่อิ่มอบแห้ง ส้มแขกสดปอกเปลือกหั่นชิ้นเล็กๆ นำลงแช่ในน้ำเชื่อม 30% และนำมาอบพอแห้ง ส้มแขกกวน นำส้มแขกสดมาบดให้ละเอียด กรองเอาเนื้อ ไปกวนผสมกับน้ำตาล 30% เติมเกลือไอโอดีนจนเนื้อเหนียวเข้าด้วยกัน แบ่งเป็นก้อนเล็กๆ ห่อกระดาษแก้วใส ส้มแขกหยี นำส้มแขกที่หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ไปตากจนแห้งสนิท มาบดให้ละเอียด ต่อมาผสมน้ำตาล เกลือไอโอดีน และ พริกป่น กวนผสมกันจนให้เป็นเนื้อเดียวกัน จึงมีรสชาติหวานอมเปรี้ยวแกมเผ็ดเล็กน้อย

      ส้มแขกตากแห้ง อีกสินค้าที่สนใจของกลุ่มลูกค้าที่ต้องการลดน้ำหนัก การผลิตจะนำส้มแขกสดมาหั่นเป็นชิ้น ไปตากแดดจัดๆ ประมาณ 2-3 วัน จนแห้งสนิท เก็บไว้เพื่อใช้ประกอบอาหารประเภทรสเปรี้ยว หรือจะนำไปต้มดื่มเป็นน้ำส้มแขกเพื่อสุขภาพ ซึ่งหากว่าทางกลุ่มได้มีโอกาสไปออกบูธจำหน่ายตามสถานที่ต่างๆ นั้น จะมีการทำน้ำส้มแขกโดยการนำส้มแขกที่ตากแห้ง ต้มผสมกับน้ำตาล 20% เกลือไอโอดีน นำไปแช่เย็นหรือใส่น้ำแข็งดื่มแก้กระหายชุ่มคอ นอกจากนั้นยังมีการต่อยอดทำเป็นชาส้มแขก โดยนำส้มแขกตากแห้งมาบดบรรจุในซองพร้อมชง

การมีส่วนร่วมหัวใจของการรวมกลุ่ม

      รางวัลกลุ่มเกษตรกรดีเด่น ปี 2556 เป็นผลจากการที่ทางกลุ่มได้พัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ส้มแขกให้ได้มาตรฐาน เพิ่มขีดความสามารถการผลิตและสร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้บริโภค ทั้งมาตรฐาน อ.ย. มาตรฐานฮาลาล และมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน เน้นกระบวนการผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ขณะเดียวกันยังสร้างแบรนด์สินค้าของกลุ่มภายใต้ชื่อ “ส้มแขกสไมล์” หรือ “ส้มแขกยิ้ม” ซึ่งตลาดให้การตอบรับดี โดย 80% เป็นลูกค้าในพื้นที่กรุงเทพฯ ส่วน 20% เป็นตลาดในชุมชนและพื้นที่ใกล้เคียง ส่งผลให้สมาชิกเครือข่ายมีรายได้เพิ่มขึ้น เฉลี่ยคนละ 2,000 – 3,500 บาท/เดือน ไม่ว่างงานและไม่ต้องออกไปหางานทำภายนอกชุมชน

      ในด้านการบริหารงานกลุ่มมีการกำหนดระเบียบข้อบังคับที่ชัดเจนโปร่งใส มีคณะกรรมการบริหารกลุ่มและคณะกรรมการดำเนินกิจกรรมฝ่ายงานต่างๆ อย่างเป็นระบบ เปิดโอกาสให้สมาชิกมีส่วนร่วมในการเข้ามาเป็นคณะทำงาน และตรวจสอบการทำงานของคณะกรรมการ สมาชิกเองก็มีส่วนร่วมในการบริหารงานกลุ่มผ่านการเข้าร่วมประชุม และยึดมติในที่ประชุมเป็นหลักในการดำเนินงาน นอกจากนี้ ทางกลุ่มยังส่งเสริมให้ผู้สูงอายุในพื้นที่เข้ามาร่วมทำงานกับกลุ่ม โดยมีงานปอกเปลือกส้มแขกแล้วส่งให้กลุ่มแปรรูป ทำให้ผู้สูงอายุมีรายได้และมีสุขภาพจิตที่ดีขึ้น ผู้สนใจอุดหนุนผลิตภัณฑ์ชุมชน “ส้มแขกสไมล์” ของกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านทรายขาวหรือ ส้มแขกสันกาลาคีรี สามารถติดต่อได้ที่ โทร 08-7293-8089 หรือทาง Facebook ส้มแขก-สันกาลาคีรี บ้านทรายขาว