สถาบันการศึกษาปอเนาะมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับชุมชนในพื้นที่เปรียบเสมือนหัวใจของสังคมชาวมุสลิมในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ นอกจากจะให้ความรู้แก่ชุมชนในด้านศาสนาแล้วจึงเป็นสถานที่ที่ใช้ในการปลูกฝังประเพณีและวัฒนธรรมประจำถิ่นอีกด้วย แต่ก่อนเด็กๆ ที่มีพ่อแม่ผู้ปกครองส่งไปศึกษาที่นี่ก็จะได้เล่าเรียนเฉพาะวิชาศาสนาอิสลามเท่านั้น แต่ว่าปัจจุบันนี้มีครูอาสาสมัครประจำสถาบันศึกษาปอเนาะหรือที่เราเรียกกันสั้นๆ ว่า ครูอาสาปอเนาะ ซึ่งถือเป็นตัวแทนของทางกระทรวงศึกษาธิการที่เข้าไปทำหน้าที่ในการส่งเสริมการจัดการเรียนรู้ให้แก่ผู้เรียนในสถาบันศึกษาปอเนาะตามความเหมาะสม เพื่อให้หลักสูตรมีคุณภาพทั้งทางด้านวิชาศาสนา วิชาสามัญ วิชาชีพและการพัฒนาคุณภาพชีวิต รวมไปถึงการปลูกฝังเรื่องของหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงอีกด้วย

          ทางการศึกษานอกโรงเรียน (กศน.) จังหวัดนราธิวาส ได้เข้ามามีบทบาทในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ให้แก่นักศึกษาในสถาบันศึกษาปอเนาะหลายแห่งในจังหวัดนราธิวาส มีการจัดทักษะอาชีพ รวมทั้งสร้างและพัฒนาแหล่งเรียนรู้ เพื่อสร้างโอกาสการเรียนรู้ตลอดชีวิตให้กับผู้เรียนในสถาบันศึกษาปอเนาะ ให้ผู้เรียนนั้นสามารถปรับตัวตามความเปลี่ยนแปลงของสังคมและเทคโนโลยีในปัจจุบัน ช่วยให้ประชาชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้มีโอกาสในการเรียนรู้อย่างมีคุณภาพและดำรงชีวิตได้อย่างเป็นสุขในสังคมพหุวัฒนธรรมภายใต้หลักของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและการเปลี่ยนแปลงของโลกในศตวรรษที่ 21

ปอเนาะผู้สูงอายุ

          สถาบันศึกษาปอเนาะมีเป้าหมายหลักที่จะผลิตบุคลากรที่มีความรู้ด้านศาสนาอิสลาม ที่นี่เป็นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวิตของชาวมุสลิมที่ไม่ได้จำกัดเพศหรือจำกัดอายุของผู้เรียน ทุกคนสามารถที่จะเข้ามาเรียนรู้ได้ตลอดชีวิตดังนั้น นอกจากจะมีเด็กๆ และเยาวชนแล้ว บางแห่งอาจจะมีผู้สูงวัยเข้าไปเรียนรู้ด้วย ครูอาสาปอเนาะจึงเข้าไปมีบทบาทที่จะไปเสริมสร้างด้านอาชีพให้กับผู้เรียน ส่วนน้องเยาวชนที่ต้องการในด้านของวุฒิการศึกษาเพื่อที่จะนำไปใช้ในการทำงานหรือเรียนต่อในระดับที่สูงขึ้นก็สามารถที่จะสมัครเข้ามาเรียนกับการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยได้เช่นเดียวกัน

          สถาบันศึกษาปอเนาะวาตอนียะห์ อำเภอจะแนะ จังหวัดนราธิวาส เป็นสถานศึกษาสำหรับผู้สูงอายุ ดูแลคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ปัจจุบันมีจำนวนผู้สูงอายุ 48 คน ผู้สูงอายุที่นับถือศาสนาอิสลามส่วนใหญ่ในพื้นที่มักเลือกเข้ามาเรียนศาสนาในสถาบันศึกษาปอเนาะแห่งนี้ เพื่อศึกษาธรรมะคลายกังวลในเรื่องของการใช้ชีวิตในโลกหน้า ทางด้านของสำนักงานการศึกษาเอกชนนราธิวาสกระทรวงศึกษาธิการยังได้ส่งครูอาสาไปช่วยโต๊ะครูให้มีการเรียนหนังสือภาษาไทยและยังมีครูอาสาเข้าไปช่วยโต๊ะครูในการเพิ่มพูนความรู้ทางด้านภาษาไทย  เพื่อให้ผู้สูงอายุเหล่านี้สามารถอ่านหนังสือและหาข้อมูลในด้านอื่นๆ ที่ตนเองสนใจได้

          นอกจากการเรียนการสอนที่นี่ยังส่งเสริมให้ผู้สูงอายุใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ นำวัสดุที่เหลือใช้ เช่น ไม้ไผ่จักสานเป็นกระเป๋า หมวก และอื่นๆอีกมากมาย โดยมีสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย อำเภอจะแนะ นำผลิตภัณฑ์ที่ได้ไปขายให้เป็นรายได้เสริมกลับสู่สถาบันการศึกษาปอเนาะอีกด้วย อีกทั้งยังส่งเสริมให้ทุกคนรู้จักหลักความพอเพียงปลูกผักสวนครัวระยะสั้น เลี้ยงปลาดุกเลี้ยงไก่พื้นเมืองและไก่ไข่ บริเวณรอบที่พักอาศัยของตนเอง และเป็นสถาบันศึกษาปอเนาะด้านเศรษฐกิจพอเพียงให้กับทุกคนได้เข้ามาเรียนรู้อีกด้วย

          สถาบันศึกษาปอเนาะแห่งนี้จึงถือว่าเป็นสถาบันนำร่องที่ดูแลผู้สูงอายุอย่างมีประสิทธิภาพ ในด้านการศึกษา ด้านศาสนา และฝึกอาชีพให้มีรายได้ดูแลตนเอง และทุกคนที่นี่เชื่อมั่นว่าการอยู่ร่วมกันจะเป็นเครือข่ายทางสังคม ที่จะช่วยให้มีปฏิสัมพันธ์ช่วยเหลือซึ่งกันและกันได้เป็นอย่างดี เมื่อผู้สูงวัยได้เรียนหนังสือ ได้อ่านหนังสือ ได้ใช้ภาษาไทย ก็ทำให้พวกเขาเกิดความมั่นใจในการสื่อสารและการติดต่อกับทางราชการมากยิ่งขึ้น ก็จะช่วยให้ผู้สูงวัยเหล่านี้มีโอกาสได้เข้าถึงข้อมูลข่าวสารของทางภาครัฐได้มากยิ่งขึ้นด้วย ที่สำคัญเรื่องการน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปปรับใช้ในชีวิตของตนเอง พวกเขาจะสามารถนำไปปรับใช้ได้อย่างมีความสุข

สถาบันศึกษาปอเนาะแสงอรุณศาสน์

          อีกหนึ่งสถาบันศึกษาปอเนาะที่มีการส่งเสริมให้มีการเรียนรู้เรื่องของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ได้แก่ สถาบันศึกษาปอเนาะแสงอรุณศาสน์ อำเภอแว้ง จังหวัดนราธิวาส ซึ่งมุ่งเน้นการพัฒนาจิตใจสั่งสอนเยาวชนให้เป็นคนดีตามหลักศาสนาอิสลาม และตระหนักถึงความสำคัญที่เยาวชนต้องมีทักษะในการประกอบอาชีพ โดยเปิดโอกาสให้เยาวชนเรียนวิชาสามัญควบคู่ไปด้วย จึงได้ร่วมมือกับ กศน. อำเภอแว้ง จัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยฝึกให้อ่านภาษาไทยจากอินเทอร์เน็ต ฝึกอ่านออกเสียงจากเจ้าของภาษา เพื่อให้เด็กๆ เรียนรู้ทำให้มีความสนใจในการเรียนมากขึ้น นอกจากการเรียนแล้ว สถาบันศึกษาปอเนาะแสงอรุณศาสน์ ยังได้จัดทำสวนเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อเป็นส่งเสริมให้นักศึกษาได้นำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ในชีวิตประจำวัน และมีการแนะแนวการศึกษาต่อในระดับที่สูงขึ้นไปอีกด้วย

          สถาบันศึกษาปอเนาะในปัจจุบัน ยังคงเป็นที่พึ่งให้แก่เพื่อนมนุษย์ด้วยกัน ทำให้เยาวชนผู้ที่ขาดโอกาสทางการศึกษาสามารถเข้ามาเรียนรู้ มีคุณธรรมจริยธรรมติดตัวไป และการที่ทางกระทรวงศึกษาธิการ และสํานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ได้เข้าไปเติมเต็มในส่วนของความรู้เรื่องของวิชาชีพ และทักษะการประกอบอาชีพ โดยมุ่งไปสู่การประกอบอาชีพในท้องถิ่นได้ ก็ถือว่าเป็นอีกหนึ่งทางเลือกให้กับผู้เรียนได้มีโอกาสมาพัฒนาศักยภาพของตนเองตามความถนัดและตามความสนใจ เพื่อที่พวกเขาเหล่านี้จะนำองค์ความรู้ที่ได้ไปประกอบอาชีพอย่างสุจริต  เป็นการยกระดับการศึกษาของเยาวชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ให้มีคุณภาพและนำไปสู่การพัฒนาประเทศให้เกิดสันติสุขต่อไป